Hệ thống bảo đảm chất lượng có sự tham gia ra đời thực tế đã hỗ trợ những người nông dân sản xuất nhỏ, không có đủ khả năng tài chính lấy chứng nhận bên thứ ba tham gia vào công cuộc phát triển sản xuất nông nghiệp hữu cơ vì sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ và đạt được chứng nhận là một quá trình đầy thách thức cả về quy trình sản xuất và chi phí chứng nhận đối với người nông dân sản xuất nhỏ trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng.

1. PGS là gì?

Theo định nghĩa của Liên đoàn các phòng trào Nông nghiệp hữu cơ quốc tế (IFOAM), PGS là một sáng kiến đảm bảo chất lượng nội bộ được lấy tên tắt từ cụm từ “Participatory Guarantee System”. PGS là một hệ thống ở đó có sự tham gia của các bên liên quan vào việc đảm bảo chất lượng của các sản phẩm hướng vào thị trường địa phương. Người sản xuất được xác nhận sự tuân thủ dựa vào sự tham gia tích cực của các bên liên quan bao gồm cả người sản xuất và người tiêu dùng trong hệ thống. PGS được tạo dựng dựa vào lòng tin, vào mạng lưới cộng đồng xã hội và sự học hỏi, cải tiến cùng nhau. Hệ thống này hoạt động độc lập với hệ thống chứng nhận của bên thứ ba.

Ảnh: Nguồn Internet

Trên thế giới hiện có 235 hệ thống PGS ở 77 quốc gia cùng với sự tham gia của 1.150.220 nông dân, trong đó 1.110.964 nông dân được PGS cấp chứng nhận trên diện tích 755.547 ha (Báo cáo IFOAM -2021); hiện có 6 PGS được IFOAM công nhận trong đó có PGS Việt Nam. Đến năm 2020, đã có 15 quốc gia trên thế giới công nhận PGS như một hệ thống chứng nhận có sự tham gia cộng đồng bên cạnh hệ thống chứng nhận của bên thứ ba. Ở tất cả các nước này, nông dân và người tiêu dùng đã cùng xây dựng hệ thống PGS. Tất nhiên, hệ thống PGS ở các nước có sự khác nhau về phương pháp và quy trình vì được điều chỉnh cho thích nghi với điều kiện thực tế của địa phương (cộng đồng, địa lý, chính trị và thị trường). Tuy nhiên, trong các hệ thống PGS khác nhau thì các nguyên tắc cơ bản đều khá nhất quán.

2. Lịch sử và bối cảnh ra đời

Thuật ngữ và khái niệm mô tả về Hệ thống đảm bảo có sự tham gia - PGS được hình thành vào năm 2004 sau một hội thảo thảo luận về các hệ thống chứng nhận hữu cơ khác nhau do  IFOAM – MAELA (phong trào sinh thái nông nghiệp Mỹ La tinh) tổ chức tại Brazil và các bên đã đưa ra chứng nhận thay thế chứng nhận bên thứ ba. Hệ thống PGS mang đặc điểm chung ở việc có sự tham gia tích cực của người sản xuất và các bên liên quan khác trong tiến trình đảm bảo sản phẩm hữu cơ của họ. Kể từ đó, nhiều nước trên thế giới đã ủng hộ PGS vì nhận thấy hệ thống tạo ra cơ chế đảm bảo tin cậy, phù hợp với chi phí hiệu quả mà ở đó người sản xuất có thể đảm bảo sản phẩm hữu cơ của họ tới tay người tiêu dùng. Vào năm 2004, IFOAM chấp nhận PGS là một hệ thống đảm bảo có giá trị cho các sản phẩm hữu cơ đặc biệt là cho thị trường nội địa. 

PGS Việt Nam được thành lập từ năm 2008 trực thuộc Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam (VOAA). PGS Việt Nam là thành viên của Liên đoàn các phong trào nông nghiệp hữu cơ Quốc tế (IFOAM) từ năm 2009. Trong suốt hơn 15 năm, PGS Việt Nam với sự chung tay của cộng đồng, của các doanh nghiệp, của người tiêu dùng cùng sự ủng hộ của chính quyền địa phương, đang vận hành hệ thống PGS, tuân thủ giá trị cốt lõi lấy sự minh bạch làm phương châm hành động để đảm bảo chất lượng hữu cơ, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của nông dân, giúp nông dân tiếp thị sản phẩm hữu cơ ra thị trường.

3. Mục tiêu và lợi ích của PGS

PGS cùng có mục tiêu chung với các cơ quan/tổ chức chứng nhận từ bên ngoài là cung cấp hệ thống đảm bảo đáng tin cậy cho người tiêu dùng đang tìm kiếm sản phẩm hữu cơ. Sự khác nhau chỉ là ở phương pháp: hệ thống PGS khuyến khích hoặc thậm chí có thể yêu cầu sự tham gia trực tiếp của người nông dân và người tiêu dùng vào quá trình cấp chứng nhận. Sự tham gia trực tiếp giúp các chương trình của PGS giảm bớt được các công việc giấy tờ và ghi chép hồ sơ mà điều này có ý nghĩa quan trọng giúp những nông dân sản xuất nhỏ trong hệ thống sản xuất hữu cơ có thể tham gia và giữ cho việc cấp chứng nhận có mức chi phí thấp.

Trong hầu hết các tình huống, PGS ra đời được thiết lập khi một nhóm người thấy được lợi ích của việc đảm bảo hữu cơ và họ tìm đến nhau, giúp sản phẩm được công nhận tại thị trường địa phương mà không bị hạn chế bởi những yêu cầu về việc tuân thủ hay chi phí chứng nhận của bên thứ ba (thường chỉ đáp ứng cho chuỗi cung ứng có quy mô lớn hoặc cho thị trường bên ngoài). Hầu hết cá nhân gia nhập hệ thống PGS bởi họ muốn bán sản phẩm hữu cơ tại địa phương và được gắn nhãn mác để đảm bảo cho người tiêu dùng với chi phí thấp. Hơn nữa, với cách thức tổ chức theo nhóm trong PGS sẽ hỗ trợ các hoạt động phát triển cộng đồng, tiếp cận thị trường theo nhóm hiệu quả hơn. Điều này rất phù hợp đối với những người nông dân sản xuất nhỏ và thị trường hữu cơ địa phương khi các hệ thống PGS được coi là một lựa chọn đảm bảo hữu cơ khả thi hoạt động hiệu quả bên cạnh hệ thống đảm bảo của bên thứ ba và các chứng nhận tư nhân khác.

Bài viết có tham khảo từ tác phẩm “Organic Australia – Vietnam”, Nhà Xuất bản Nông nghiệp, năm 2022.

Nguồn: Bản tin NNNT